Радикалды ағымдар — бұл қоғамдағы дәстүрлі құндылықтар мен нормаларға қарсы тұратын, көбінесе зорлық-зомбылық немесе экстремистік әдістерді қолданатын идеялық қозғалыстар. Олар әлемнің түрлі аймақтарында әртүрлі тарихи және әлеуметтік жағдайлар нәтижесінде пайда болып, уақыт өте келе күрделі, көпқырлы проблемаларға айналды. Бұл мақалада радикалды ағымдардың шығу тарихы мен себептеріне талдау жасалады.
Радикалды ағымдардың шығу тарихы өте терең әрі көпжақты. Аталған ағымдар көбінесе саяси, діни, әлеуметтік немесе идеологиялық бағыттарда өрбіген. Олар көбінесе жүйе мен билікке қарсы тұруды мақсат етеді.
Діни радикализм, әсіресе, Исламдағы экстремистік қозғалыстар арқылы танымал болды. Мұндай ағымдар көп жағдайда діни сенімдерді біржақты және қатал интерпретациялауға негізделеді. Исламдағы радикалды ағымдар ХХ ғасырдың соңында және ХХІ ғасырдың басында, әсіресе 1970-80 жылдары, кеңінен тарады. Мұның себебі түрлі әлеуметтік-экономикалық, саяси дағдарыстар мен шиеленістердің біріккен әсері болды.
Саяси радикализм — биліктің әділетсіздігіне, қоғамдағы теңсіздіктерге, коррупцияға қарсы күрестің бір жолы ретінде пайда болған. ХХ ғасырда социалистік және коммунистік идеологиялар радикалды саяси ағымдардың таралуына ықпал етті. Мұндай ағымдарда қоғамды түбегейлі өзгерту мақсатында зорлық-зомбылық немесе күш қолдану негізінде революцияларға шақыру жиі болды.
Этникалық немесе ұлттық радикализм көбінесе түрлі этникалық топтардың немесе ұлттардың өз тәуелсіздігін талап етуімен байланысты. Тарих бойы түрлі ұлттардың ұлттық мемлекеттік бірлігіне қарсы тұрған радикалды ағымдар көбінесе тәуелсіздік немесе автономия талап еткен қозғалыстар ретінде пайда болды. Мысалы, ХХ ғасырда Азия мен Африкада кеңінен таралған ұлт-азаттық қозғалыстар осы ағымдардың айқын мысалдарына жатады.
Радикалды ағымдардың таралуында идеологиялық және діни факторлар да маңызды рөл атқарады. Қоғамдық немесе діни сенімдердің өзгеруі, дәстүрлі құндылықтардың құлауы немесе діни догмаларды түсінудегі айырмашылықтар радикалды қозғалыстардың пайда болуына себепші болуы мүмкін. Мұндай ағымдар өздерінің діни немесе саяси идеяларын қоғамға тықпалайды, ал олардың қарсыластары оларды «дұшпан» ретінде көреді.
Радикалды ағымдардың шығу тарихы мен себептері күрделі әрі көпқырлы. Олар әртүрлі әлеуметтік, экономикалық, саяси және діни факторлардың өзара әсерінен қалыптасады. Радикализм — тек қана әлеуметтік немесе саяси қозғалыс емес, бұл қоғамның түрлі дағдарыс жағдайларында реакциясы болып табылады. Осыған байланысты радикалды ағымдардың таралуына қарсы тұру үшін кешенді әлеуметтік, экономикалық және саяси шаралар қажет.
Тек билік тарапынан ғана емес, сонымен қатар қоғамның барлық деңгейінде интеграциялық және инклюзивті саясаттар енгізу арқылы радикалды ағымдардың алдын алу мүмкін болады.
Байманова Тыныштық Сейлбекқызы
Ақпараттық түсіндіруді үйлестіру
және діни талдау жұмыстарын ұйымдастыру
бөлімінің басшысы, теолог маман